محسن باقری مدرس و پژوهشگر فضای مجازی به اهمیت فضای مجازی و ضرورت افزایش سواد رسانه، همچنین تاکید مقام معظم رهبری بر این موضوع اشاره کرد و گفت:مقام معظم رهبری می فرمایند،حوزه فضای مجازی به اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد؛این فضا مثل یک رودخانه پر از آب و خروشان است که می آید و دائماً هم بر آب آن افزوده و خروشان تر می شود. اگر ما بر این رودخانه تدبیر کنیم و برنامه داشته باشیم، زه کشی و هدایت کنیم این رودخانه را تا به سد بریزد، می شود فرصت. اگر رهایش کنیم و برنامه ای برای آن نداشته باشیم می شود یک تهدید!
محسن باقری افزود: اگرچه این اظهارات و تعابیر راهبردی مقام معظم رهبری، تبیین اهمیت فضای مجازی را به همراه دارد و یکی از اولویت‌ها و ارجحیت‌های مدیریت اجرایی کشور را به روشنی بیان می‌کند اما با این وجود، بی توجهی به مدیریت عالمانه و هوشمند مسائل مرتبط با فضای مجازی در کشور، نبود اعمال حاکمیت جمهوری اسلامی بر این فضا و عدم مرزبانی کامل فضای مجازی، عدم تامین زیرساخت ها و نیازمندی های لازم برای تحقق شبکه ملی اطلاعات، عدم حمایت کافی از نرم افزار ها و شبکه های اجتماعی داخلی، برخی از ناهماهنگی های بین دستگاهی و از همه مهم تر عدم فرهنگ سازی های لازم و ارایه آموزش های کافی در زمینه سواد رسانه ای و سواد فضای مجازی جهت آگاهی بخشی عمومی به اقشار مختلف مردم متاسفانه چالش های مختلفی را در جامعه ایجاد کرده است.
وی ادامه داد:اهمیت فضای مجازی به قدری بالاست که وقتی رهبر معظم انقلاب، حکم رئیس مرکز ملی فضای مجازی را صادر کردند، فرمودند؛ «اگر فرصت داشتم مشخصا مسئولیت این مرکز را عهده دار می شدم».
این مدرس سواد رسانه ای اظهار کرد: صدور حکمی محکم در خصوص تشکیل شورای عالی فضای مجازی و به دنبال آن تعیین وظیفه ای سنگین، مبنی بر ایجاد مرکز ملی فضای مجازی کشور خود به خود ضمن اینکه نشان از هوشمندی ایشان دارد نشان دهنده هدفمند بودن این امر در موقعیت زمانی حاضر نیز به شمار می رود. از جهتی در سال های گذشته رهبری مکررا در سخنرانی های خود با مسئولین دستگاه ها و همچنین اقشار مختلف مردم از اولویت های جامعه در کنار ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مسئله مدیریت فضای مجازی را مطرح فرموده اند.
مدیریت ولنگاری فضای مجازی یکی از تاکیدات ایشان بوده است که در بیانات نوروزی اول فروردین ۱۴۰۰ فرمودند: متاسفانه در فضای مجازی کشورما آن رعایت های لازم با وجود این همه تاکیدی که من کردم صورت نمی گیرد و در یک جهاتی واقعا ول است، که بایستی آن کسانی که مسئول هستند حواسشان باشد. همه کشورهای دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اعمال مدیریت می کنند (در حالی که) ما افتخار می کنیم به اینکه ما فضای مجازی را ول کرده ایم. این افتخار ندارد؛ این به هیچ وجه افتخار ندارد. فضای مجازی را بایستی مدیریت کرد…. نباید این وسیله را در اختیار دشمن گذاشت که بتواند علیه کشور و علیه ملت توطئه کند.
باقری در ادامه با بیان اینکه در موضوع تحقق شبکه ملی اطلاعات که از ملزومات اصلی مدیریت راهبردی فضای مجازی است در سال‌های اخیر علی رغم تاکیدات فراوان مقام معظم رهبری و مطالبه گری های متعدد مردمی اقدامات زیر ساختی و نرم افزاری جدی صورت نگرفته است، عنوان کرد: متاسفانه به دلیل عدم اطلاع رسانی دقیق، درست و به اندازه درباره شبکه ملی اطلاعات، به محض اینکه کاربران ایرانی این نام را می شنوند، افکاری مانند اینترنت محدود و بسته و به دور از ارتباطات بین‌المللی به ذهنشان خطور می کند. دحالی که «شبکه ملی اطلاعات» به معنای «جایگزین اینترنت» نیست! وقتی ما از «شبکه ملی اطلاعات» سخن می‌گوییم، قطعا در خصوص یک «اینترانت ملی» حرف نمی‌زنیم، در مورد اینکه «شبکه ملی اطلاعات» جایگزین اینترنت شود، حرف نمی‌زنیم! ما در مورد شبکه‌ای با بالاترین حد از استقلال ممکن سخن می‌گوییم.
این کارشناس سواد رسانه افزود: وجود شبکه ملی اطلاعات، دسترسی امن و پایدار به سرویس‌های ملی را برای کاربران مهیا می کند و شرایط را برای بهره مندی آن ها از پهنای باند بسیار بالایی برای ارتباط و انتقال اطلاعات فراهم می کند.
وی کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت، استقلال، ارائه خدمات الکترونیک در بستر شبکه ملی اطلاعات، افزایش سرعت اینترنت، ارزان تر شدن اینترنت، امنیت اطلاعات کاربران و قدرتمندی در برابر سایر کشورها را از جمله مزایای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات دانست و افزود: نگاه درست این است که وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی و حکومتی باید مرورگر، جستجوگر، سیستم عامل و پیام‌رسان داخلی و امن با کیفیت و مناسب داشته باشند، تا اطلاعات آنها در دسترس کشورهای خارجی قرار نگیرد.
باقری در بخش دیگری از سخنان خود به تاریخ شهادت سردار شهید حاج قاسم سلیمانی اشاره کرد و افزود: سردار مقاومت شهید حاج قاسم سلیمانی با دستور مستقیم رئیس دولت تروریستی آمریکا ترور می‌شود و موجی از اندوه در دل تمام ایرانیان و آزادگان جهان می‌نشیند. طی چند روز قاب رسانه‌ها بار‌ها مملو از تصاویر تشییع جنازه‌های میلیونی حاج قاسم و شهدای مقاومت می‌شود، دست آخر اشک‌های فرمانده بدرقه راه مالک انقلاب اسلامی برای پیوستن به کاروان عاشوراییان تاریخ می‌شود، اما در این میان بسیاری از افرادی که در آن تشییع جنازه میلیونی حضور داشتند، بی‌تفاوت از کنار لحظۀ ترور روزانۀ حاج قاسم در رسانه ها و فضای مجازی خارجی و و ابسته به دولت تروریسی آمریکا و اسرائیل می‌گذرند!
وی اظهار کرد: امروز به نظر می‌آید پیروی رسانه‌های دولتی و ظاهراً خصوصی هر کشوری از سیاست‌های کلی حاکمیت آن سرزمین بر کسی پوشیده نیست، همۀ آنها فارغ از پلتفرمی که در اختیار دارند در مسیر کلی سیاست‌های کشور خود حرکت میکنند، بر همین اساس شبکه‌های اجتماعی نیز سیاست‌های کلی دولت‌های خود را دنبال میکنند به این معنا که اگر دونالد ترامپ یک مرتبه دستور ترور فیزیکی حاج قاسم را داد، مارک زاگربرگ صاحب شبکه های اجتماعی اینستاگرام، فیسبوک و واتس اپ و هم قطارانش در دیگر پلتفرم‌ها دستور ترور روزانۀ نام و تصویر شهید سلیمانی را صادر کرده‌اند، آنها نه فقط از جسم سردار مقاومت واهمه داشتند بلکه نام و تصویر او را نیز بر نمی‌تابند؛ آنها همچنین می‌دانند شهدایی همچون حاج قاسم می‌توانند اسوه‌های نزدیک نسل جوان برای حسینی شدن باشند بنابراین بی‌مهابا دست به حذف و سانسور نام و تصویر حاج قاسم در شبکه‌های اجتماعی می‌زنند.
این کارشناس و مدرس سواد رسانه ادامه داد:متاسفانه خلأ آموزش سواد رسانه‌ای در مقاطع مختلف سنی در کشور سبب شده تا اقناع مخاطب دربارۀ وجود سانسور گسترده و سیستماتیک در برنامه های آمریکایی به سادگی میسر نباشد. از طرفی شاهدیم که دشمنان خارجی و داخلی علی رغم این که خود پیشتاز سانسور ها و محدودیت های شدید رسانه ای در استفاده از رسانه ها و فضای مجازی هستند اما برای مقابله با مدیریت فضای مجازی درکشور ما و ایجاد یک فضای رها شده به هر کاری دست می زنند. تا جایی که سخن از قانون گذاری برای این فضا جهت جلوگیری از کلاهبرداری های اینترنتی، حفظ حریم خصوصی کاربران، کاهش و کنترل آسیب های فضای مجازی، ساماندهی و ارتقا خدمات فضای مجازی می رسد عده ای که از بی نظمی و ولنگاری فضای مجازی بهره می برند اقدام به شلوغ کاری های رسانه ای و تحریف می کنند.
وی اظهار کرد: اما در پاسخ به این که رسانه و فضای مجازی فرصت است یا آسیب باید گفت که این موضوع ابعاد مختلفی دارد؛ فضای مجازی را می توان فرصت دانست چرا که اگر آن را مدیریت کنیم و سواد رسانه ای را به عنوان یک پیش نیاز ضروری حضور در فضای مجازی یاد بگیریم، فرصت هایی چون سرعت در انتقال و دسترسی به اطلاعات و دانش، تنوع و جذابیت، ارتباطات دوسویه و چند سویه، کاهش هزینه های اقتصادی زندگی، بستر فعالیت های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی بدون مرز، ایجاد مشاغل آسان و پردرآمد بر بستر اینترنت و شبکه های اجتماعی و رفع نگرانی های شغلی جوانان و بستری برای رساندن پیام خود به سراسر دنیا را فراهم می سازد.
باقری اضافه کرد: از جهتی فضای مجازی را می توان آسیب دانست چرا اگر آن را کنترل نکنیم با آسیب هایی چون شکل‌گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذب، نقض حریم خصوصی افراد، انزوا و دور ماندن از محیط‌های واقعی اجتماع، مصنوعی شدن ارتباطات و از بین رفتن روابط صحیح اجتماعی، تضعیف نهاد خانواده، بحران هویت و اختلال شخصیت در بین نوجوانان و جوانان، فریب و بهره کشی جنسی، تلف شدن وقت جوانان و فاصله گرفتن آنها از واقعیت، وابستگی شدید روانی و فکری به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، آسیب‌های جسمانی از قبیل فشارهای عصبی، چاقی بی رویه، چشم درد، گسست فکری و عاطفی، تهدید بنیان‌های خانواده و نارضایتی‌های خانوادگی مانند افزایش سن ازدواج، تجرّد جوانان، طلاق، فرار از منزل، سردی روابط زن و شوهر و سایر مسایل و مشکلات خانوادگی روبرو خواهیم شد.
وی با بیان اینکه در مواجهه با رسانه و فضای مجازی نگاه ها و نگرش های مختلفی وجود دارد، تصریح کرد: برخی با نگاه بدبینانه تنها آسیب های آن را مطرح می کنند و با رسانه هراسی شدید فرصت های آن را نادیده گرفته و مردم را به سمت ممنوعیت کامل دعوت می کنند.عده ای دیگر آن را تنها فرصت می دانند و با خوش خیالی و نگاه منفعلانه استفاده آزادانه و بدون محدودیت را به مردم پیشنهاد می دهند.
این مدرس سواد رسانه عنوان کرد: قطعا با این پدیده نمیتوان با نگاه ممنوعیت و فیلترینگ کامل برخورد کرد تا جایی که مقام معظم رهبری در بیانات ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۵ می فرمایند:بستن فضای مجازی بی‌عقلی است، مدیریت لازم است.
باقری با تاکید بر اینکه آسیب های بسیار زیاد فضای مجازی را نمیتوان نادیده گرفت، تصریح کرد: باتوجه به فضای فعلی جامعه در شرایط کرونا و استفاده بیش از پیش فضای مجازی توسط مردم در سنین مختلف خصوصا دانش اموزان و دانشجویان اهمیت آن دوچندان شده و می بایست برای این موضوع مهم برنامه ریزی و اقدامات مناسب صورت پذیرد، که از جمله این اقدامات ارتقا سطح سواد رسانه ای و سواد فضای مجازی عموم جامعه جهت حضور هوشمندانه و آگاهانه در استفاده از رسانه و فضای مجازی و ابزارهای آن است.
وی اظهار کرد: اهمیت سواد رسانه ای در دنیای امروز کمتر از اهمیت سواد خواندن و نوشتن نیست. به همان اندازه که سواد خواندن و نوشتن از ضروریات زندگی اجتماعی افراد به حساب می آید سواد رسانه ای نیز در عصر پر تلاطم اطلاعات از اهمیت دو چندان برخوردار است. چرا که بدون این سواد نمی توان گزینش های صحیح از پیام های رسانه ای داشت و خود را در برابر پیام های رسانه ها بیمه کرد و این خود زمینه سازی برای آموزش این نوع سواد را در کنار سواد خواندن و نوشتن در نظام آموزشی کشور ایجاب می کند.
این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه در حال حاضر در دنیای پیچیده رسانه ها در کنار رویکردهای آموزشی، اطلاع رسانی و تفریحی رویکرد هدایت و رهبری افکار مردم را در پیش گرفته اند، گفت: یکی از راهکارهای مواجهه صحیح با این فضا یادگیری سواد رسانه ای است چرا که داشتن این سواد و یادگیری آن برای تمامی اقشار و سنین، مورد اهمیت می باشد و اگر سواد رسانه ای لازم را نداشته باشیم به راحتی در معرض باورپذیری شایعات فضای مجازی قرار خواهیم گرفت.
باقری ادامه داد: متاسفانه یکی از آفت های مهم حضور نا آگاهانه در فضای مجازی زودباوری است. موضوعی که موجب فراهم شدن بستری برای سودجویان در شبکه های اجتماعی شده و در موضوعات و مناسبت های مختلف جامعه مسیر ایجاد شایعات را باز کرده است.شایعاتی که ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی زندگی مردم را تحت تاثیر خود قرار داده است. در این بین باید توجه داشت که در شبکه های اجتماعی کنار گذاشتن زودباوری و احساسی عمل کردن و بررسی دقیق منبع پیام های دریافتی ضرورت بسیار زیادی دارد و این موضوع باید به یک اصل تبدیل شود.
وی با اشاره به اینکه آداب صحیح مصرف رسانه، تفکر انتقادی، تشخیص صحیح شایعات در فضای مجازی، باید ها و نباید های حضور در فضای مجازی، استفاده درست از بازی های موبایلی و رایانه ای، مدیریت صحیح شبکه های اجتماعی، امنیت در فضای مجازی، کسب و کار در فضای مجازی و ده ها عنوان دیگر از جمله موضوعاتی هستند که می بایست از طریق سواد رسانه ای به مخاطبین آموزش داده شود، افزود: در شرایط فعلی استفاده از آموزش‌های مجازی در تعطیلات طولانی مدتی که بر اثر شیوع ویروس کرونا به مدارس تحمیل شد فصل جدیدی از آموزش‌ها را در مدارس کشور ایجاد نمود و جامعه را با چالش ها و مشکلات فراوانی روبرو کرده است.مشکلاتی که تنها به خاطر نبود سواد رسانه ای کافی و عدم آگاهی از مباحث مربوط به فضای مجازی در بین خانواده ها، دانش آموزان و حتی معلمان ایجاد شده است، هر روز بیش از روز گذشته گریبان فضای آموزشی کشور را گرفته است.
محسن باقری بیان کرد:آموزش های آنلاین و برگزاری کلاس ها در فضای مجازی و ایجاد مشکلات فراوان در حوزه انتقال مفاهیم به دانش آموز باعث شد که سیستم آموزش و پرورش کشور و قبل از آن خانواده ها متوجه شوند برخی از معلمان از کمترین سواد رسانه برخوردار باشند تا جایی که گاه این بی سوادی موجب بروز آسیب های آموزشی، تربیتی و حتی روانی به دانش آموز می گردد و آموزش و پرورش، دانشگاه ها و مراکز آموزشی به عنوان متولیان امر آموزش و تربیت انسان نقش عمده ای را ایفا میکنند و نهاد آموزش و پرورش به عنوان اولین نهاد آموزشی که فرد در جایگاه عضوی از جامعه با آن آشنا می شود نقش اصلی را بر عهده دارد.
این فعال فضای مجازی در ادامه عنوان کرد: در دنیایی که بدلیل عدم آموزش کافی اطلاعات رسانه ای و همچنین شیوه های استفاده از ابزار های رسانه ای آموزشی می تواند برای دانش آموز گنگ و گیج کننده باشد این وظیفه آموزش و پروش بوده که سطح سواد رسانه ای و استفاده از ابزارهای رسانه ای معلم را ارتقا دهد تا معلم بتواند با ترکیب مهارت های سواد رسانه ای در فعالیت های کلاسی روزمره آموزش این مهارت ها را شروع کند و آموزش های درسی را به بهترین کیفیت ارایه نموده و همراهی خوبی با دانش آموز داشته باشد.
به گفته باقری آموزش سواد رسانه ای به معلمین از چند جهت حائز اهمیت است. از یک جهت باید معلمان آموزش ببینند که چگونه می توانند با روش اصولی و کاربردی سواد رسانه ای و چگونگی برخورد با محتوای رسانه ها را به دانش آموزان منتقل کنند و آنها را این زمینه تعلیم دهند به نحوی که دانش آموزان به مرور بتوانند اخبار حقیقی و دروغین را از یکدیگر تشخیص دهند به مخاطبین هوشمند تبدیل شده و در نهایت به تولید کننده محنوای رسانه ای در کشور متناسب با فرهنگ بومی کشور تبدیل شوند و از جهتی دیگر معلم به نرم افزار ها و شبکه های اجتماعی که بستر اصلی آموزش در شرایط فعلی می باشد تسلط کافی داشته و حتی بتواند مشکلات دانش آموزان را در این حوزه به عنوان یک فرد دغدغه مند و دلسوز رفع نموده و او را همراهی نماید.
وی بر این باور است که راهکار بسیار مهم و ضروری برای کاهش این مشکلات اجرای سراسری نهضت سواد رسانه ای برای کارکنان، معلمین آموزش و پرورش و همچنین دانش آموزان و خانواده ها می باشد.
باقری اظهارکرد:به منظور جبران خلأهای آموزشی در حوزه سواد رسانه ای نوجوانان، در برنامه درسی متوسطه دوم، درس دو واحدی تفکر و سواد رسانه ای برای اولین بار در سال ۱۳۹۵ از سوی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش ارائه شد و اکنون ۵ سالی است که کتاب تفکر و سواد رسانه ای در مقطع دهم تدریس می شود اما نکات ضعف آن هنوز مرتفع نشده و نیاز است آموزش و پرورش در آن ورود کند، چرا که تدریس کتاب تفکر و سواد رسانه مقطع دهم توسط مدرسین غیر متخصص مهم ترین آسیبی است که به آموزش سواد رسانه در مدارس وارد شد و ضعف نظام آموزشی را نمایان کرد.
وی در پایان گفت: این موضوع نیاز به توجه ویژه و برنامه ریزی دقیق برای تربیت معلمان متخصص در این زمینه، اهمیت تدریس این درس و همچنین آموزش این موضوع در مقاطع پایین تر است که نیاز به نظارت دقیق دارد و این امر مهم می بایست به یک مطالبه عمومی تبدیل شده و امری همگانی شود.
